Każda rodzina to system, który składa się z poszczególnych części, które wzajemnie na siebie wpływają. Sytuacje, które zdarzają się w rodzinie, wymuszają na poszczególnych osobach dopasowania się do nich. Dlatego w rodzinach z choroba alkoholową najbardziej poszkodowane są dzieci, gdyż muszą odegrać jakąś rolę i przyjąć określone strategię postępowania. Role, to różne sposoby reagowania na świat, postawy obronne wobec zagrożeń, a także różne sposoby ukrywania alkoholizmu rodzica.
Dziecko z rodziny alkoholowej: bohater rodzinny
Jest to rola, którą najczęściej pełni najstarsze dziecko. Jego zadaniem jest dostarczenie rodzinie poczucia wartości, dlatego też dobrze się uczy i nie sprawia żadnych kłopotów. Rodzina może być z niego dumna. Ponadto dba o pozostałych domowników, wykonuje część obowiązków pijącego rodzica, a także opiekuje się młodszym rodzeństwem i pociesza drugiego rodzica. Zarazem czuwa nad tym, aby nie stało się nic złego pijącemu ojcu/matce, przez co nieświadomie sprzyja rozwojowi choroby a nie otrzeźwieniu człowieka. To on wylewa alkohol do zlewu, albo przynosi go do domu, by alkoholik nie wyszedł, by się dopić. Angażuje się w poszukiwanie powodów picia i środków, które sprawią, że alkoholik będzie pił mniej. Podpora rodziny jest na ogół dojrzalsza od swoich rówieśników, ma nadmierne poczucie obowiązku oraz jest nadodpowiedzialna. Niestety często zaniedbuje swoje potrzeby, odczuwa ciągłe napięci i nie potrafi bawić się w towarzystwie. Skutkiem tego jest niejednokrotnie zapadanie na schorzenia psychosomatyczne. Gdy dorośnie, zostanie żoną alkoholika lub mężem osoby uzależnionej.
Dziecko z rodziny alkoholowej: kozioł ofiarny
Tą role najczęściej pełni dziecko młodsze niż bohater rodzinny. W związku z tym, że nie jest w stanie z nim konkurować, czuje się odsunięte i szuka wsparcia w środowisku zewnętrznym. Bardzo często stwarza kłopoty w szkole, źle się uczy, wagaruje. Ponadto wchodzi w konflikty z dorosłymi i rówieśnikami, jest wybuchowe i agresywne, a co z a tym idzie ma problemy z prawem. Niejednokrotnie uzależnia się od alkoholu lub substancji psychoaktywnych. Dzieci te są najbardziej widoczne w społeczeństwie, gdyż rola takiego dziecka polega na odciągnięciu uwagi otoczenia od alkoholika. Często są odbiorcami agresji alkoholowej i upokorzeń, uciekają z domu, „niedobre dziecko”, jak mawiają matki. Dzieci te są oschłe i ostre wobec bliskich, odcięte od miękkich uczuć. Nierzadko są one pierwszymi członkami rodziny zgłaszanymi lub zgłaszającymi się po pomoc. Często zapadają na schorzenia natury psychicznej.
Dziecko z rodziny alkoholowej: aniołek
Dziecko pełniące tę rolę niewiele wymaga od rodziny i minimalnie korzysta z jej wsparcia. Najczęściej nikomu nie sprawia kłopotu, nie rzuca się w oczy, jest samotne i zamknięte w sobie. Przed chaosem i awanturami w domu ucieka w świat marzeń. Sprawia wrażenie, jakby wydarzenia w domu rodzinnym nie dotyczyły jego osoby i stopniowo traci kontakt z otoczeniem. Ma trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi. Cechuje je poczucie bezradności. W dorosłym życiu bardzo często nie potrafi mieć satysfakcjonujących związków, popada w uzależnienia od narkotyków lub staje się nadmiernie otyłe.
Dziecko z rodziny alkoholowej: rodzinna maskotka
Tą role pełni najmłodsze dziecko, które zwykle jest w centrum zainteresowania i wagi rodziny. Jago główne zadanie to rozładowywanie napięcia w rodzinie, dlatego też dba o to, aby jak najczęściej było wesoło w domu. Śmieszka lub śmieszek, ukochana córeczka taty, synek mamusi. “Idź uspokoić ojca”, “Zrób coś, żeby mama przestała się denerwować” – to częste zadanie maskotki. W ten sposób odciąga uwagę domowników od rzeczywistych problemów. Cena tej roli jest również wysoka jak pozostałych, gdyż za wesołością i beztroska kryje się napięcie i niepokój. Nikt ich nie traktuje poważnie, a oni sami zatracają granicę między przyjemnością dawania a bólem. Ta rola powoduje, że dziecko odłącza się od uczuć smutku i od cierpienia, zawsze robiąc dobrą minę do złej gry. Maskotka uśmiecha się, gdy jest przerażona i dowcipkuje, gdy wszystko w nim cierpnie. Dzieci te charakteryzują się także małą odpornością na stres. Samoocena takiej osoby zależy od tego, jak postrzegana jest przez innych, a to pociąga za sobą stałe zabieganie o cudzą aprobatę. Dziecko, a później dorosły stara się, aby zawsze zwracano na niego uwagę, a w sytuacjach stresowych nierzadko sięgają po alkohol lub substancje psychoaktywne.
Należy pamiętać, że wyżej wymienione role nie muszą manifestować się w czystej formie. Często jedno dziecko demonstruje wzorce zachowań charakterystyczne dla różnych ról. W różnych fazach życia dziecko możne też przyjmować kolejne, różne wzory.
