Używanie alkoholu może mieć różny charakter. Ma ono miejsce jako zwyczaj przyjęty społecznie, w różnych postaciach w poszczególnych kulturach. Jest to picie towarzyskie lub, jako środek spożywczy, alkohol używany jest regularnie do posiłków.
O nadużywaniu alkoholu (piciu nadmiernym) mówi się wtedy, gdy ilość, częstość, okoliczności spożycia przekraczają standardy obyczajowe, dietetyczne, kulturowe danego środowiska. Inaczej mówi się, że istnieje tu patologiczny wzorzec przyjmowania alkoholu.
Drugą cechą nadużywania jest pogorszenie się funkcjonowania społecznego lub zawodowego związane z alkoholizowaniem się.
Nałóg Alkoholowy
O nałogu alkoholowym (alkoholizm przewlekły, uzależnienie od alkoholu) mówi się wówczas, gdy poza patologicznym wzorcem używania i pogorszenia funkcjonowania (jak wyżej) dochodzi jeszcze do zmian w tolerancji organizmu na alkohol i/lub występowania zespołu odstawienia (abstynencyjne-go). Inaczej mówiąc istnieje tu już uzależnienie fizyczne od alkoholu, co objawia się niemożnością przerwania picia.
Używanie alkoholu doprowadza do różnorodnych stanów patologicznych.
Intoksykacja alkoholowa (upicie) i jej następstwa.
Zasadniczą cechą jest tu niedostosowawcze zachowanie, takie jak agresywność, upośledzenie osądu swego zachowania i myślenia (swoiste uwolnienie się zachowania i myślenia spod kontroli), obniżenie funkcjonowania intelektualnego, wnioskowania, zdolności spostrzegania, koncentracji uwagi, przewidywania. Przeszkadza to w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym. Z objawów fizjologicznych występują: zamazana mowa, chwiejny chód, ruchy nieskoordynowane, zaczerwienienie twarzy, oczopląs.
Często wielomówność, zmiany nastroju z drażliwością. Zazwyczaj ulegają uwypukleniu cechy osobowości, ale czasem bywa przeciwnie, np. człowiek nieśmiały staje się ożywiony, pewny siebie, odważny. Po przeminięciu — czasem amnezja okresu intoksykacji (palimpsest, blackout). Przebieg związany jest z postępującym hamowaniem czynności ośrodkowego układu nerwowego, poczynając od najbardziej subtelnych. Po początkowych objawach „wzmożonej” aktywności z dobrym samopoczuciem, występują narastające objawy hamowania, tępoty, czasem utraty świadomości.
Czas trwania zależy i od ilości przyjętego alkoholu i innych czynników (tempo picia, stan ogólny przyjmującego alkohol). Istnieją indywidualne różnice wrażliwości na alkohol. Niektórzy mają objawy zatrucia już przy poziomie alkoholu we krwi 30 mg %, inni nie mają ich nawet przy 150 mg %, większość wykazuje je przy 100—200 mg %. Objawy intoksykacji są bardziej zaznaczone przy narastaniu poziomu alkoholu we krwi niż przy jego spadku. Śmierć zdarza się przy poziomie 400—700 mg % alkoholu we krwi. Skutkami upicia się mogą być wypadki drogowe, czyny kolidujące z prawem, samobójstwa, poza tym obniżenie odporności, wyeksponowanie na różne choroby przy przemarznięciu czy przegrzaniu w stanie zatrucia.
Upojenie patologiczne. Występuje u ludzi o bardzo małym stopniu tolerancji na alkohol, po przyjęciu niewielkiej jego dawki, nie wywołującej u innych intoksykacji. Cechuje się zachowaniem nietypowym dla danego człowieka w stanie trzeźwości. Przy niezaznaczonych objawach fizjologicznych zatrucia dochodzi do zaburzeń świadomości, zwykle o charakterze stanu zamroczeniowego, z objawami psychotycznymi (urojeniowe spostrzeganie rzeczywistości), z możliwością popełniania czynów gwałtownych. Czas trwania krótki (godziny), zazwyczaj kończy się snem, pozostaje po nim niepamięć, z ewentualnymi wysepkowymi wspomnieniami. Upojenie patologiczne należy do tzw. stanów wyjątkowych, a termin ten ma raczej znaczenie prawne. Czynnikami usposabiającymi mogą być zmiany organiczne w mózgu, padaczka, bardzo duże zmęczenie.
